Η ψυχαγωγία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και το Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο

 

 Των μαθητριών της Α΄ Λυκείου         Δάφνης Πιτσιώρη   και    Ραφαέλας Ντάτσιου

Ο πολιτισμός, η διασκέδαση και η ψυχαγωγία των ανθρώπων σε όλες τις εποχές επηρεάζεται και καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές , οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις . Δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις παρουσιάζονται εδώ :  Η ψυχαγωγία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και μετά  το Β΄ παγκόσμιο πόλεμο αντίστοιχα .

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή αλλά και κατά την περίοδο του μεσοπολέμου αυξάνεται κατακόρυφα και με δραματικό τρόπο ο ρυθμός προσέλευσης των προσφύγων  από τις περιοχές της Μικράς Ασίας και του Πόντου. Οι άνθρωποι αυτοί με τον πολιτισμό τους, την κουλτούρα τους, τη μουσική τους και με τον διαφορετικό τρόπο ζωής επηρέασαν θετικά τον Ελληνικό πολιτισμό. Ανάμεσα σε όλα τα άλλα και  η ψυχαγωγία του Έλληνα από τη δεκαετία του 20 και μετά επηρεάστηκε κατά ένα πολύ μεγάλο βαθμό από τους πρόσφυγες.

         Το τέλος του 1926 βρίσκει την Αθηναϊκή κοινωνία σε σύγχυση. Κυρίαρχα στοιχεία του, ο καλπασμός του τιμάριθμου, η εξαθλίωση ευρέων λαϊκών στρωμάτων, η αισχροκέρδεια και η νοθεία στα τρόφιμα. Στον αντίποδα αυτών των εξελίξεων, ήταν η κοσμική ζωή των ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων.

 

• Τριανταφυλλίδης Θεόφραστος (1881 - 1955) 
• Νέοι διασκεδάζουν στο Γαλάτσι, 1935

Στο τοπίο της ελληνικής κοινωνίας του Μεσοπολέμου, ο αστικός χώρος έγινε το σταυροδρόμι όπου συναντήθηκαν άνθρωποι και ιδέες. Ιδιαίτερα η πρωτεύουσα δεξιώθηκε τις νέες ευρωπαϊκές τάσεις για τη μόδα, την ψυχαγωγία και τα ήθη. Η κοσμική ζωή κυλούσε σε έντονους ρυθμούς, παρά τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα που χαρακτήριζαν την περίοδο. Οι χοροί και οι συναθροίσεις έδιναν και έπαιρναν, αυξάνονταν τα καζίνα και εγκαινιάστηκε ο ιππόδρομος του Φαλήρου. Η φυσιολατρία έγινε της μόδας και πλήθυναν οι ορειβατικοί και εκδρομικοί σύλλογοι, ενώ τα μπεν-μιξτ (μικτά μπάνια) στις παραλίες των Σπετσών και του Φαλήρου σκανδάλιζαν τους πιο παραδοσιακούς. Η σωματική άθληση κέρδιζε όλο και περισσότερους οπαδούς, ενώ τονίστηκε η σημασία του γυναικείου αθλητισμού. ενώ περίπου την ίδια περίοδο άνοιξε και η πρώτη "Κινηματογραφική Σχολή Αθηνών". Ο κινηματογράφος είχε γίνει πια ένα δημοφιλές μέσο ψυχαγωγίας σε όλα τα κοινωνικά στρώματα με αποτέλεσμα να μειωθεί το κοινό του θεάτρου αλλά και του καραγκιόζη. Το θέατρο περνούσε κρίση, ωστόσο, δεν έχασε εντελώς τους θεατές του, καθώς με την επιθεώρηση μετέφερε τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα στη σκηνή για να τα διακωμωδήσει. Εκτός από τους μεγάλους θιάσους της Κυβέλης και της Κοτοπούλη εμφανίστηκαν και πολλοί, λιγότερο γνωστοί, που για να αντιμετωπίσουν την κρίση έκαναν περιοδείες στην ελληνική επαρχία.

 Παράλληλα υπάρχει μια ραγδαία αύξηση των προσφύγων και η απεγνωσμένη προσπάθεια ένταξής τους στην κοινωνία, στα μεγάλα αστικά κέντρα μετά το φθινόπωρο του 1922. Στους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία προστέθηκαν και εκείνοι από τη Θράκη οξύνοντας ακόμα περισσότερο τα προβλήματα στέγασης και περίθαλψης. Η ανάγκη της αναδιοργάνωσης της χώρας ήταν άμεση και αναγκαία αλλά η υποδομή και οι εγχώριου πόροι για παραγωγικές εργασίες απουσίαζαν.  

Μικρασιάτες πρόσφυγες

Προερχόμενοι  από τόπους με μακραίωνη πολιτισμική παράδοση, οι πρόσφυγες μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα τον πολιτισμό τους. Η μουσική τους, επηρέασε τα λαϊκά στρώματα, παρέχοντας νέους τρόπους έκφρασης. Ο Μικρασιατικός αστικός πληθυσμός προστιθέμενος στον Ελληνικό αστικό πληθυσμό, καθόρισε τη σύζευξη του Σμυρναίικου με το ρεμπέτικο. Η μουσική ορχήστρα εμπλουτίστηκε με τον μπαγλαμά, τα σοίζια, τους ταμπουράδες, το βιολί, το ούτι και το κονάκι. Προερχόμενοι οι Μικρασιάτες από περιοχές στις οποίες λειτουργούσαν σημαντικά εκπαιδευτικά κέντρα και εκτεταμένο σχολικό δίκτυο, με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα τους αναζωογόνησαν το Ελλαδικό τοπίο, με νέες αντιλήψεις και πολιτισμικές αξίες. Το 1922 θεωρείται σημαντικός σταθμός για την λογοτεχνία, Πέραν όμως της λογοτεχνίας και της μουσικής, ο χορός, η διατροφή και η ενδυμασία εμπλούτισαν την Ελληνική παράδοση. Από τα παραπάνω κατανοούμε ότι η ψυχαγωγία των προσφύγων Μικρασιατών αποτελούνταν κυρίως από μουσική και χορούς της πατρίδας τους. Σύμφωνα μάλιστα με το βιβλίο της Ελένης Δικαίου "τα κοριτσάκια με τα ναυτικά" στα πρώτα χρόνια της διαμονής τους στην Ελλάδα και πιο συγκεκριμένα στον Βόλο, δεν περιείχαν ίχνος ψυχαγωγίας λόγω της πολύ δύσκολης οικονομικής τους κατάστασης και ανάγκης για επιβίωση. Τα επόμενα όμως χρόνια περνούσαν τον ελεύθερο χρόνο τους τραγουδώντας πατριωτικά τραγούδια και χορεύοντας καντρίλιες. Παράλληλα φαίνεται ότι σημαντικό ρόλο στη ζωή τους παίζουν το κρασί και η ρετσίνα. Σε πολλές από τις καθημερινές δραστηριότητες , αλλά και σε ειδικές περιστάσεις υπήρχε πάντα μια κανάτα κρασί.

          Από τα παραπάνω μπορούμε να κατανοήσουμε ότι η συμβολή των προσφύγων , όχι μόνο από τη Μικρά Ασία, αλλά και από άλλες περιοχές, ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση της ψυχαγωγίας των σύγχρονων Ελλήνων. Το πνεύμα ελευθερίας που έφεραν στη νέα τους πατρίδα, καθώς και η κοσμοπολίτικη νοοτροπία τους ενώθηκαν με τον τοπικό πολιτισμό, δημιουργώντας ένα κράμα τόσο μοναδικό που διατηρεί τη ζωντάνια του μέχρι σήμερα

         

 'Όσον αφορά τον πολιτισμό, τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία στη δεκαετία του '50, μπορεί να ειπωθεί ότι οι άνθρωποι έχουν όρεξη για ζωή. Η ψυχαγωγία τους βέβαια ήταν ανάλογη της κοινωνικής τους τάξης και της οικονομικής τους κατάστασης. Υπάρχει αρχικά μια τάξη που μετά τον πόλεμο έχει την οικονομική δυνατότητα να παρακολουθήσει θεάματα υψηλού επιπέδου (αρχαίο θέατρο, όπερα). Επιπλέον υπάρχουν αυτοί που προέρχονται από λαϊκά στρώματα, έχουν μεν χρήματα, αλλά ζητάνε λαϊκό θέαμα και μουσική ,  πιθανώς λόγω της καταγωγής τους. Επιπροσθέτως υπάρχουν αυτοί των οποίων οι πολιτικές απόψεις προέρχονται από την αριστερά. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν γυρίσει από το εξωτερικό, διαφωτισμένοι, και ζητούν όμως λαϊκό θέαμα, που να έχει πιο υψηλό επίπεδο ( μελοποιημένη ποίηση , έντεχνη λαϊκή μουσική). Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί ότι υπάρχουν και αυτοί που αποτελούν τη μεσαία τάξη, μισούν το μπουζούκι και ζητούν  μουσική και ψυχαγωγία επιπέδου.

παρέα σε καφέ - ουζερί στην παραλία , δεκαετία '50

Επίσης υπάρχουν και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα που αποτελούνται κυρίως από εργάτες και άνεργους. Αυτή η κοινωνική τάξη διασκεδάζει στις ταβέρνες και στα καφενεία, με θεάματα χαμηλού επιπέδου.    
 

ΠΗΓΕΣ

www.enet.gr

www.wikipedia.org

ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ

εγκυκλοπαίδεια Χρόνος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού

εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse

"Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά" Ελένη Δικαίου.

Περιοδικό Βίγλα