Ο Καραγκιόζης ψυχαγωγεί μικρούς και μεγάλους

 Από τον μαθητή Α' Λυκείου Γιάννη Λιαπούδη

Ο Καραγκιόζης είναι ο κεντρικός χαρακτήρας του παραδοσιακού ελληνικού και τούρκικου Θεάτρου Σκιών, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις αποκαλείται με το όνομα του πρωταγωνιστή του. Στα τούρκικα ονομάζεται Karagoz που σημαίνει μαυρομάτης.

Η γέννηση του πασίγνωστου λαϊκού μας ήρωα του ελληνικού Θεάτρου Σκιών, του αγαπημένου μας Καραγκιόζη, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένη και έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις πάνω σε αυτό το θέμα. Η ιστορία της δημιουργίας του βασίζεται σε προφορικές παραδόσεις από τις οποίες η πιο διαδεδομένη αναφέρεται στο γνωστό θρύλο του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη που ζούσαν στην Προύσα.

Ο Καραγκιόζης, ένας φτωχός έλληνας, που είχε απαρνηθεί κάθε ιδιωτική φροντίδα κι έχει εξυψωθεί σε εύθυμη φιλοσοφική θεώρηση της ζωής. Ήταν αγαθός, καλόκαρδος στο βάθος. Γεμάτος τεμπελιά και αισιοδοξία, αλλά και γεμάτος διάθεση να ανακατεύεται σε όλα. Επίσης, δεν ήταν ταπεινός. Υπάρχει όμως και ακόμα ένας θρύλος για τον Καραγκιόζη που αναφέρεται στην ιστορία ενός έλληνα από την Ύδρα του Γ. Μαυρομάτη και τοποθετείται χρονολογικά περίπου το 18o αιώνα. Ο Μαυρομάτης, λέγεται ότι ήλθε από την Κίνα με το Θέατρο Σκιών του. Αποφασίζοντας να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στην Πόλη, προσάρμοσε τόσο τη ζωή του όσο και το θεατρό του στα ήθη των Τούρκων. Έτσι, ονόμασε τον πρωταγωνιστή του Καραγκιοζ, προέκταση στα ελληνικά Καραγκιόζης. Ο Μαυρομάτης πέθανε στην Τουρκία και πληροφορίες ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη, τον πρώτο καλλιτέχνη του είδους που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Οι πρώτες ιστορικά βεβαιωμένες πληροφορίες για το θέατρο του Καραγκιόζη εντοπίζεται στα μέσα του 17ου αιώνα και μας τον παρουσιάζουν να εκφράζει εικόνες από την ζωή των Τούρκων. Πολλοί υποστήριξαν ότι ο Καραγκιόζης μας ήταν τούρκικο θέατρο, όμως όποιος γνωρίζει τον πνευματικό χαρακτήρα των λαών που ζούσαν μέσα στην τούρκικη αυτοκρατορία, δύσκολο να φαντασθεί Τούρκο, ή Εβραίο ή Αρμένη δημιουργό του Καραγκιόζη και μάλιστα εμπνευσμένο από τη ζωή δύο ελλήνων : του Χατζηαβάτη και του Μαυρομάτη. Απλώς, η εντύπωση δημιουργήθηκε γιατί μετά την εμφάνιση του Καραγκιόζη η τούρκικη κυριαρχία απλώθηκε σ' όλες τις χώρες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και επόμενο ήταν το Θέατρο Σκιών να πάρει μορφή και έκφραση σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές συνθήκες, δηλαδή οθωμανική.

Ο Καραγκιόζης δεν ήταν γνωστός στην Ελλάδα πριν από την Απελευθέρωση. Παίζοντας, βέβαια στην ελληνική γλώσσα μετά την απελευθέρωση, ο Καραγκιόζης εγκαθίσταται μόνιμα στην Ελλάδα και απο τις αρχές πλέον του 1900 μπορούμε να μιλάμε για καθαρά ελληνικό Καραγκιόζη. Παρ’ όλα αυτά, μετά από εισήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας στην UNESCO, το 2010 ο Καραγκιόζης περιελήφθηκε στο αντιπροσωπευτικό κατάλογο της αυλής πολιτιστικής κληρονομιάς της Τουρκία.

Το κοινό του Καραγκιόζη αρχικά στόχευε σε κοινό κάθε ηλικίας. Μέσα από τις παραστάσεις του περνούσε πολλά μηνύματα πάνω στην επικαιρότητα, στα πολιτικά και στις κοινωνικές συνθήκες της εποχής. Με τον καιρό, δυστυχώς εξασθένισε, με αποτέλεσμα το κοινό του πλεόν να είναι περισσότερο παιδικό. Στοχεύει κυρίως σε μικρές ηλικίες, αλλα εξακολουθεί να εμπεριέχει τέτοια μηνύνατα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν παραπάνω, κι έτσι δεν είναι λίγες οι φορές που απευθεύνεται και σε ενήλικες, όχι τόσο εκτενώς όσο παλιότερα όμως.

Στις μέρες μας παρακολουθείται περισσότερο από ανθρώπους μεγάλης ηλικίας που τον βλέπουν με νοσταλγία για το παρελθόν ή από μικρά παιδιά, υπό την καθοδήγηση των γονιών τους. Παιδιά άνω των 15 ετών δεν τον προτιμούν, διότι με τα χρόνια αλλάζουν οι συνήθειες και ο τρόπος ζωής των ανθρώπων, και προτιμούν να περνάνε τον χρόνο τους διαφορετικά.

Η θεατρική αυτή παράδοση συνεχίζεται με ενδιαφέρον από διάφορους παίχτες σε όλη την Ελλάδα, μα και στο εξωτερικό και οι θεατές εξακολουθούν να τη δέχονται με μεγάλη αγάπη και απέραντη νοσταλγία. Πρόκειται για μια κληρονομιά πολύτιμη που δεν μπορεί να χαθεί και αξίζει γιατί ο ήρωας της είναι ο καθρέφτης της γνήσιας ελληνικής ψυχής.

ΠΗΓΕΣ:

wikipedia

neolaia.de

Εφημερίδα "Η Θεσσαλία" (25/03/2012)